Poznanie budowy płyty gramofonowej to doskonały sposób na zrozumienie sposobu jej działania.
Pozwoli także bardziej świadomie poruszać się w świecie gramofonów, igieł, rowków itp. Warto potraktować tę lekturę jako inwestycję, która pomoże cieszyć się pięknem analogowych dźwięków jeszcze bardziej.
Dlaczego winylowa?
Zastanawialiście się kiedyś, dlaczego płyta gramofonowa tak popularnie nazywana jest płytą winylową? Jak można się domyśleć, ma to związek z materiałem, który wykorzystywany jest do jej produkcji. Od drugiej połowy lat 40-tych jest to poli(chlorek winylu), zwyczajowo nazywany po prostu winylem. Zastąpił on niegdyś bardzo popularny, znacznie mniej trwały szelak.
Rozmiary płyty winylowej
Ze względu na rozmiar wyróżniamy kilka podstawowych rodzajów płyt winylowych – o średnicy 30, 25 i 17,5 cm. Długości te popularnie wyraża się w calach – to odpowiednio 12, 10 i 7 cali. Różnice związane są też z wielkością otworu środkowego – niewielkiej okrągłej „szparki” na środku płyty. W przypadku 7-calowych jej średnica wynosi dokładnie 7,24 mm w standardzie angielskim oraz 38,5 mm w standardzie amerykańskim. Wszystkie płyty 10- i 12-calowe posiadają z kolei otwór o średnicy 7,24 mm. Prócz tych trzech rozmiarowych standardów, na przestrzeni lat wydawano sporadycznie płyty o innej średnicy. 16- i 20- calowe wykorzystywano w radiach i studiach nagraniowych. W Japonii lat 80-tych i 90-tych popularne były 8-calówki, a 5-, 6-, 11- i 13-calowe chętnie wypuszcały wydawnictwa niszowe, np. zajmujące się muzyką punkową lat 90-tych. Dziś zdecydowanie największą popularnością cieszą się płyty 12-calowe (grające z prędkością 33 i 1/3 obrotu na minutę), na których wydawane są albumy (LP) i maxi-single, oraz 7-calowe (45 obrotów na minutę), zawierające zwyczajowo single.
Rowek, igła i wkładka, czyli co nieco o pracy zespołowej
Najważniejszym elementem płyty winylowej jest jej rowek. Bez niego płyta winylowa byłaby bezużyteczna, gdyż właśnie tam znajduje się zapis muzyki. Ułożony jest spiralnie, a jego wnętrze pełne jest mikroskopijnych nierówności, które wprowadzają w ruch poruszającą się w obrębie rowka igłę gramofonu podczas odtwarzania płyty. Igła przymocowana jest do kolejnej niezwykle ważnej części gramofonu – wkładki. Teraz wróćmy do rowka. Ze względu na jego szerokość płyty dzielimy na normalnorowkowe (rowek - 120 mikrometrów, igła – 60 mikrometrów), mikrorowkowe (55 i 25) i pozwalajace na otrzymanie dźwięku stereo stereorowkowe (40 i 15). Wprowadzenie tych ostatnich oznaczało konieczność zapisu dwukanałowego – wgłębnego i bocznego.
Na rynku pojawiły się nowe, przystosowane do ich odczytywania gramofony. Odtwarzanie płyt stereorowkowych na gramofonie z wkładką monofoniczną oznaczało duże prawdodobieństwo starcia delikatnych rowków przez zbyt duże igły.
Budowa samej płyty winylowej nie jest zbyt skomplikowana. Mówiąc nieprzyzwoicie kolokwialnie – ot, krążek z rowkiem i dziurką. Wraz z gramofonem tworzy jednak znacznie bardziej skomplikowane połączenie. Ta niezwykła występująca między nimi zależność pozwala na „wyzwalanie” dźwięków z nierówności niepozornego, ledwie widocznego rowka.
